تعريف آموزش الكترونيك چيست؟

آنچه با عنوان آموزش مجازي يا الكترونيكي از آن نام برده مي‌شودهمان E-learning است. E-learning يادگيري است، آموزش نيست. يعني منظور يادگيري الكترونيكي يا مجازي است. در بحث آموزش الكترونيك اصل بر يادگيري است، نه ياد دادن. در حقيقت آموزش و يادگيري در محيط سايبر يا فضاي مجازي و با استفاده از تكنولوژي‌هاي نرم‌افزاري يا سخت افزاري تحت شبكه و به صورت تعاملي مدنظر است.

آموزش الكترونيك ابتدا بيشتر براي دوره‌هاي آموزشي كوتاه مدت يا آموزش‌هاي مهارتي كه از طرف شركت‌هاي بازرگاني براي معرفي محصولات جديد برگزار مي‌شد، مطرح بود اما بتدريج دامنه آن در آموزش‌هاي رسمي كوتاه مدت نيز توسعه يافت و سپس به عنوان يك شيوه آموزش جديد در سطح دانشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفت. در حقيقت از زمان توسعه شبكه جهاني وب و ايجاد امكان گفت و شنود به روش‌هاي مختلف اعم از ديداري، شنيداري، دريافت و ارسال فايل و همچنين به اشتراك‌گذاري محتوا اين شيوه آموزشي بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر چه رشد و پيشرفت تكنولوژي بيشتر باشد آموزش هم در سطح بالاتري ارائه خواهد شد.

آموزش الكترونيك منطبق با توسعه تكنولوژي شبكه و توسعه فضاي سايبر است. در كشور ما آموزش‌هاي دانشگاهي از حدود هشت سال پيش به صورت غيررسمي آغاز شد و شش سال است آموزش الكترونيك به‌طور رسمي يعني به گونه‌اي كه منجر به صدور مدرك مورد تائيد وزات علوم، تحقيقات و فناوري مي‌شود مطرح شده است. شش سال پيش اولين ورودي‌هاي آموزش الكترونيك وارد دانشگاه‌ها شدند. البته آموزش الكترونيك در دوره‌هاي كوتاه مدت و همچنين دوره‌هاي آموزشي ضمن خدمت قدمتي ده ساله دارد.

در حال حاضر در سطح كشور دوره‌هاي آموزش الكترونيك در مقاطع كارداني، كارشناسي و كارشناسي ارشد و در رشته‌هاي متعددي برگزار مي‌شود. در واحد الكترونيكي دانشگاه آزاد نيز 10 تا 12 رشته در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد به صورت الكترونيكي تدريس مي‌شود. اما بايد گفت در بحث آموزش الكترونيك براي هيچ رشته‌اي محدوديت وجود ندارد. در رشته‌هاي فني در صورت نياز از مجموع 140 واحد درسي مي‌توان 20 واحد درسي را نيز به صورت حضوري ارائه كرد. در حقيقت در اين رشته‌ها​ آموزش به صورت تركيبي از آموزش مجازي و حضوري است. در تمام آموزش‌هاي رسمي الكترونيكي همه امتحانات به صورت حضوري برگزار مي‌شود. حتي امتحانات بين‌المللي براي گرفتن مدرك رسمي نيز بايد در حضور ممتحن باشد كه اين امتحان مي‌تواند نوشتاري يا كامپيوتري باشد. ارزشيابي نقطه چالشي آموزش الكترونيكي است و بايد به صورت حضوري باشد. در هر نقطه‌اي كه دانشگاه آزاد اسلامي شعبه داشته باشد و تعداد دانشجويان به حدنصاب برسد آزمون برگزار مي‌شود. بر اين اساس بخشي از آموزش هم مي‌تواند حضوري باشد. علاوه بر اين در سطح دنيا و حتي در كشور بسياري از آزمايشگاه‌ها و كارگاه‌ها شبيه‌سازي شده و انجام همه فعاليت‌هاي آزمايشگاهي به صورت غير حضوري و با قابليت‌هاي بالا براي دانشجو عملي است. البته گاهي آموزش‌ها مهارتي است و در صورتي كه به شيوه مجازي برگزار شود سطح دانشجو پايين تر خواهد بود. در اين موارد تركيبي از آموزش الكترونيكي و غيرحضوري كنار هم قرار مي‌گيرد. اين شيوه آموزشي بيشتر در مقطع کارشناسي ارشد توسعه يافته است، چراكه در مقطع كارشناسي مسائل فرهنگي و تربيتي براي دانشجو از اهميت بيشتري برخوردار است و به همين علت براي مقطع كارشناسي معمولا آموزش الكترونيك توصيه نمي‌شود.

علاوه بر برگزاري كلاس‌هاي اينترنتي كه براساس برنامه زمان‌بندي شده در ساعات و روزهاي مشخصي برگزار مي‌شود و حضور همه دانشجويان در اين كلاس‌ها الزامي است، بخشي از برنامه آموزشي نيز در قالب متن آموزشي ديجيتال روي سرور قرار مي‌گيرد كه دانشجويان پس از انتخاب واحد به اين محتواي ديجيتالي دسترسي خواهند داشت. يعني سي‌دي و محتوا در اختيار دانش‌آموز قرار داده نمي‌شود، بلكه از طريق سرور دانشگاه ارائه مي‌شود. بعضي درس‌ها به صورت هفتگي و طي 16 هفته بتدريج ارائه مي‌شود و بعضي درس‌ها نيز  بر اساس نظر استاد به صورت يكجا در اختيار دانشجو قرار مي‌گيرد. محتواي ديجيتالي شامل متن، صوت، تصوير، فيلم و انيميشن است. برنامه كلاس‌ها براساس انتخاب واحد دانشجوست. كلاس‌هاي درس اينترنتي با حضور 20 تا 25 دانشجو برگزار مي‌شود. حضور و غياب هم انجام مي‌شود. استاد درس از هر مكاني كه پهناي باند خوبي داشته باشد حتي خانه خودش مي‌تواند به برگزاري كلاس اقدام كند و در اين زمينه هيچ محدوديتي براي استاد وجود ندارد.

در زمينه نرم‌افزار ،دانشگاه آزاد بومي‌سازي خوبي داشته و نرم‌افزاري كه براي آموزش الكترونيك از آن استفاده مي‌كند توليد دانشگاه آزاد اسلامي است و در واقع يك نرم افزار open source نيست و از جايي خريداري نشده است. محتواي آموزش الكترونيك نيز بر مبناي جذب مخاطب بنا نهاده شده است. در آموزش الكترونيك علاوه بر نرم‌افزارهاي كه امكان ارتباط چهره به چهره استاد و دانشجو را در كلاس مجازي امكان‌پذير مي‌سازند استفاده از گزينه‌هاي مختلفي اعم از ارتباط صوتي و نوشتاري نيز امكان‌پذير است كه اين دو گزينه يعني صوت و متن به لحاظ فني از طريق خطوط تلفني معمولي يا همان اينترنت Dial Up نيز براحتي قابل اجراست. در شرايط حضوري هم براي استاد و دانشجو محدوديت‌هايي نظير دوري راه، تاخير و... وجود دارد كه باز هم به طور نسبي شرايطي كه مستلزم برگزاري دوره‌هاي الكترونيكي است از شرايط حضوري بهتر است. علاوه بر اين، متن آموزشي به صورت محتواي چند رسانه‌اي در اختيار دانشجو قرار دارد و چنانچه دانشجو در برقراري ارتباط اينترنتي با مشكل مواجه شود مي‌تواند به آنها مراجعه كند. كلاس‌هاي درسي غيرحضوري مجهز به وايت‌بورد‌هاي پيشرفته‌اي است كه امكان به اشتراك‌گذاري فايل، ارائه پاور پوينت توسط دانشجو و استاد و همچنين به اشتراك‌گذاري دسكتاپ دانشجو و استاد را فراهم مي‌كند اگر بخواهيم همزمان از همه اين امكانات استفاده كنيم خطوط تلفن معمولي پاسخگوي نيازهاي ما نخواهد بود. البته نرم افزارهاي آموزشي از نظر فني به گونه‌اي طراحي شده كه با حداقل‌ها هم مي‌تواند قابل استفاده باشد. در شرايطي كه دانشجو به هر علتي نتواند در كلاس درس حضور داشته باشد مي‌تواند با مراجعه به فايلي كه ديگر دانشجويان به اشتراك مي‌گذارند اشكالاتش را برطرف كند.يكي از مهم‌ترين محدوديت‌هاي آموزش الكترونيكي اين است كه بسيار وابسته به تكنولوژي است و گاهي نيز زيرساخت‌هاي موجود مي‌تواند دردسرساز شود. عدم ارتباط چهره به چهره نيز از ديگر محدوديت‌هاست كه در مباحث تربيتي بسيار تاثيرگذار است. مهم‌تر از همه اين‌كه آموزش الكترونيك مقوله جديدي است و فرهنگ آن هنوز آن طور كه بايد جا نيفتاده است.

اين شيوه آموزشي مي‌تواند مكمل باشد و تلفيق شود. همان طور كه سينما، تئاتر و تلويزيون هر كدام مخاطبان خاص خود را دارد، آموزش حضوري و الكترونيكي نيز هر كدام مخاطبان خاصي دارد و نمي‌توان آموزش الكترونيكي را جايگزين آموزش حضوري دانست.

ما در اين زمينه شرايط نسبتا خوبي داريم و از نظر محتواي آموزشي با كشورهايي كه در اين زمينه فعاليت دارند فاصله چنداني نداريم. با توجه به اين‌كه در رشته‌هاي تخصصي و مورد نياز حركت توسعه رشته‌ها را شروع كرده‌ايم و به نظر مي‌رسد آينده خوبي را پيش‌رو داشته باشيم كه حتي مي‌تواند به توسعه آموزش حضوري هم كمك كند.